Дзе гняздуюць крыжы-абярэгі
Апублікавана
у
Падарожжы
6 Фота
“О дзе вы, о дзе вы, крыжы-абярэгі?” – рытарычна пытае ў вядомай песьні лідар гурта Znich. Дык вось, Алесь, сёньня я распавяду табе і маім улюбёным чытачам, дзе хаваюцца гэтыя адвечныя сімвалы неўміручай Беларусі. Гняздуюць нават, бы грыбы гуртуюцца – літаральна пад кожным дрэвам, варта толькі прыглядзецца паўважлівей. А некаторыя з гэтых “грыбоў” наогул нібыта зь дзіцячых казак: пад імі падчас дажджлівага надвор’я запроста схаваюцца ну калі ня ўсё лясное звяр’ё ад мышы да мядзьведзя, то прынамсі маленькая Насьценька дакладна “аберажэцца”. Дужа вялікія крыжы. З дужа моцнай энергетыкай. І вось сьцюдзёным зімовым ранкам я рушыла пабачыць на свае вочы гэтыя велічныя каменныя цуды паганскай даўніны.
Могілкі ля вёскі Бабцы, Докшыцкі раён. Менавіта там і знаходзіцца домік крыжоў-абярэгаў. Магчыма, таму, што былі выходныя, магчыма таму, што панавалі лютыя маразы,
(а хутчэй за ўсё папросту праз тое, што гэта старыя могілкі ў лесе, да якіх шыбаваць цераз засьнежанае поле – і хто там што зь мясцовых забыў цьмяным суботнім ранкам?) мне неверагодна пашчасьціла не сустрэць за час вандроўкі ні адзінай жывой душы, акром кіроўцаў, што забаўлялі мяне цікавымі гісторыямі на шляху да паганскіх дзівосаў. Гэта, без сумневу, дадало атмасфернасьці падарожжу, настроіла думкі на асабліва ўзвышаны лад і падкрэсьліла намер прасякацца подыхам даўнішніх часоў, памяць пра якія данесьлі да нашых дзён чароўныя камяні.
Цішыню майго самотнага сьвітаньня сярод гурбаў сьнегу разрывалі мелодыі, прасякнутыя пачуцьцём безвыходнасьці і тыпова беларускім трагізмам. Я ўпэўнена і сьмела шыбавала наперад, ужо здалёк імкнучыся разглядзець на невялікай тэрыторыі на ўзьлеску побач зь дзеючымі могілкамі дзівосныя каменныя крыжы.Сёньня на старажытным капішчы налічваецца па розных сьведках ад 26 да 50 (!) крыжоў розных памераў — ад 30 см да 2 метраў. Мяркую, калі б мне не закарцела паехаць як мага хутчэй, а прыйшла разумная думка дачакацца прынамсі вясны і сыходу сьнегавога покрыва, то я б вынайшла значна больш старажытных цікавостак. Але зь 15 крыжоў я пабачыла на свае вочы, і, скажу шчыра, гэта было адное з самых захапляльных і неверагодных відовішчаў ва ўсёй працяглай гісторыі маіх вандровак.
Як ні парадаксальна, але сталася так, што пра патаемную скупнасьць каменных крыжоў бліз вёскі Бабцы афіцыйна стала вядома толькі ў жніўні 2011 года. Інфармацыя пра гэтае містычнае месца, у адрозьненьні ад саміх “помнікаў”, не ляжыць на паверхні, і сьведкі пра ўзрост і паходжаньне крыжоў маюцца даволі скупыя, спрэчныя і неадназначныя.
Калі гэта могілкі, то чые? У адных жыхароў вёскі ёсьць меркаваньне, быццам тут пахаваныя татара-манголы. Іншыя сьцьвярджаюць, быццам тут спачываюць французы, якія загінулі падчас іх нашэсьця ў 1812 годзе. Але ёсьць сьведчаньне і больш глыбокай даўніны: пасярэдзіне капішчаў звышаецца статуя, якая толькі аддалена нагадвае крыж, і ўзрост яе сыходзіць каранямі ў надзвычайную даўніну. Такія збудаваньні называлі каменнымі бабамі — хутчэй за ўсё, у яе гонар і названая вёска Бабцы.
Навукоўцы таксама ня маюць адзінага меркаваньня наконт зьяўленьня каменных крыжоў. Географ, дацэнт кафедры геаграфіі і аховы прыроды Ігар Шарухa лічыць: «Гэта — паганскае капішча. Крыжы стаяць у пэўным парадку, адыгрываючы ролю месца для назіраньня за сонцам і зоркамі — з мэтай вызначэньня дзён, месяцаў, для вядзеньня календару. Такую ж ролю граў, напрыклад, Стоўнхэндж. Але разам з гэтым, малаверагодна, што нейкі крыж высечаны і ўсталяваны дзеля адной мэты, напрыклад летазьлічэньня. Занадта ўжо вялікая праца».
Археолаг, дацэнт, доктар гістарычных навук Ігар Марзалюк сьцьвярджае інакш: «Тут знаходзіцца магільнік эпохі Сярэднявечча. Каб больш дакладна вызначыць эпоху, трэба, вядома, правесьці раскопкі. Але калі меркаваць па напісаньні літар на некаторых крыжах, — гэта XVI-XVII стагодзьдзі. Самы вялікі крыж мне ўяўляецца звычайным прыкладам магільнага каменя, нічога паганскага тут я ня бачу. У беларусаў ва ўсе часы існаваў культ камянёў, і ён дакладна зьвязаны з эпохай паганства, але крыжы самі па сабе ўжо сьведчаць пра эпоху хрысьціянізацыі. І калі тут вынайдуць могілкі, то гэта, хутчэй за ўсё, будзе звычайнае сялянскае пахаваньне».
Цікава тое, што першым распавёў пра невядомыя дзівосныя крыжы-абярэгі шырокай аўдыторыі паэт Рыгор Барадулін, каторы напісаў верш пра сакральныя каменныя помнікі. Вяртаючыся ў родныя Ушачы, ён аднойчы заехаў у Бабцы, пра якія даведаўся выпадкова. І неўзабаве ўражаньні ад убачанага выліліся ў выдатныя рыфмаваныя радкі:
У лесе, у зялёнай імжы
Затоеныя вякамі
Каменныя стынуць крыжы
З адсечанымі рукамі.
Калі багоў даўніны
Расьцілі –
Адцялі рукі,
І сталі крыжамі яны,
Сакральныя помнікі–рухі.
Тут часу зацішна яшчэ.
Зьбіраюцца здані з адхонаў.
І камень сьцюдзёна пячэ
Сузор’е паганскіх пісьмёнаў.
Насамрэч, зазначу, што бабцоўскае гняздоўе крыжоў – месца своеасаблівае, але, натуральна, не ўнікальнае. Усяго на тэрыторыі Беларусі вядома больш за 200 месцаў, дзе былі знойдзеныя рознага часу паходжаньня, памеру і зьнешняга выгляду каменныя крыжы. Але скажу шчыра, пакуль нічога больш уражлівага за капішча бліз вёскі Бабцы на свае вочы мне пабачыць не даводзілася…
Больш на: vk.com/architekture
Могілкі ля вёскі Бабцы, Докшыцкі раён. Менавіта там і знаходзіцца домік крыжоў-абярэгаў. Магчыма, таму, што былі выходныя, магчыма таму, што панавалі лютыя маразы,
(а хутчэй за ўсё папросту праз тое, што гэта старыя могілкі ў лесе, да якіх шыбаваць цераз засьнежанае поле – і хто там што зь мясцовых забыў цьмяным суботнім ранкам?) мне неверагодна пашчасьціла не сустрэць за час вандроўкі ні адзінай жывой душы, акром кіроўцаў, што забаўлялі мяне цікавымі гісторыямі на шляху да паганскіх дзівосаў. Гэта, без сумневу, дадало атмасфернасьці падарожжу, настроіла думкі на асабліва ўзвышаны лад і падкрэсьліла намер прасякацца подыхам даўнішніх часоў, памяць пра якія данесьлі да нашых дзён чароўныя камяні. Цішыню майго самотнага сьвітаньня сярод гурбаў сьнегу разрывалі мелодыі, прасякнутыя пачуцьцём безвыходнасьці і тыпова беларускім трагізмам. Я ўпэўнена і сьмела шыбавала наперад, ужо здалёк імкнучыся разглядзець на невялікай тэрыторыі на ўзьлеску побач зь дзеючымі могілкамі дзівосныя каменныя крыжы.Сёньня на старажытным капішчы налічваецца па розных сьведках ад 26 да 50 (!) крыжоў розных памераў — ад 30 см да 2 метраў. Мяркую, калі б мне не закарцела паехаць як мага хутчэй, а прыйшла разумная думка дачакацца прынамсі вясны і сыходу сьнегавога покрыва, то я б вынайшла значна больш старажытных цікавостак. Але зь 15 крыжоў я пабачыла на свае вочы, і, скажу шчыра, гэта было адное з самых захапляльных і неверагодных відовішчаў ва ўсёй працяглай гісторыі маіх вандровак.
Як ні парадаксальна, але сталася так, што пра патаемную скупнасьць каменных крыжоў бліз вёскі Бабцы афіцыйна стала вядома толькі ў жніўні 2011 года. Інфармацыя пра гэтае містычнае месца, у адрозьненьні ад саміх “помнікаў”, не ляжыць на паверхні, і сьведкі пра ўзрост і паходжаньне крыжоў маюцца даволі скупыя, спрэчныя і неадназначныя. Калі гэта могілкі, то чые? У адных жыхароў вёскі ёсьць меркаваньне, быццам тут пахаваныя татара-манголы. Іншыя сьцьвярджаюць, быццам тут спачываюць французы, якія загінулі падчас іх нашэсьця ў 1812 годзе. Але ёсьць сьведчаньне і больш глыбокай даўніны: пасярэдзіне капішчаў звышаецца статуя, якая толькі аддалена нагадвае крыж, і ўзрост яе сыходзіць каранямі ў надзвычайную даўніну. Такія збудаваньні называлі каменнымі бабамі — хутчэй за ўсё, у яе гонар і названая вёска Бабцы.
Навукоўцы таксама ня маюць адзінага меркаваньня наконт зьяўленьня каменных крыжоў. Географ, дацэнт кафедры геаграфіі і аховы прыроды Ігар Шарухa лічыць: «Гэта — паганскае капішча. Крыжы стаяць у пэўным парадку, адыгрываючы ролю месца для назіраньня за сонцам і зоркамі — з мэтай вызначэньня дзён, месяцаў, для вядзеньня календару. Такую ж ролю граў, напрыклад, Стоўнхэндж. Але разам з гэтым, малаверагодна, што нейкі крыж высечаны і ўсталяваны дзеля адной мэты, напрыклад летазьлічэньня. Занадта ўжо вялікая праца».
Археолаг, дацэнт, доктар гістарычных навук Ігар Марзалюк сьцьвярджае інакш: «Тут знаходзіцца магільнік эпохі Сярэднявечча. Каб больш дакладна вызначыць эпоху, трэба, вядома, правесьці раскопкі. Але калі меркаваць па напісаньні літар на некаторых крыжах, — гэта XVI-XVII стагодзьдзі. Самы вялікі крыж мне ўяўляецца звычайным прыкладам магільнага каменя, нічога паганскага тут я ня бачу. У беларусаў ва ўсе часы існаваў культ камянёў, і ён дакладна зьвязаны з эпохай паганства, але крыжы самі па сабе ўжо сьведчаць пра эпоху хрысьціянізацыі. І калі тут вынайдуць могілкі, то гэта, хутчэй за ўсё, будзе звычайнае сялянскае пахаваньне».Цікава тое, што першым распавёў пра невядомыя дзівосныя крыжы-абярэгі шырокай аўдыторыі паэт Рыгор Барадулін, каторы напісаў верш пра сакральныя каменныя помнікі. Вяртаючыся ў родныя Ушачы, ён аднойчы заехаў у Бабцы, пра якія даведаўся выпадкова. І неўзабаве ўражаньні ад убачанага выліліся ў выдатныя рыфмаваныя радкі:
У лесе, у зялёнай імжы
Затоеныя вякамі
Каменныя стынуць крыжы
З адсечанымі рукамі.
Калі багоў даўніны
Расьцілі –
Адцялі рукі,
І сталі крыжамі яны,
Сакральныя помнікі–рухі.
Тут часу зацішна яшчэ.
Зьбіраюцца здані з адхонаў.
І камень сьцюдзёна пячэ
Сузор’е паганскіх пісьмёнаў.
Насамрэч, зазначу, што бабцоўскае гняздоўе крыжоў – месца своеасаблівае, але, натуральна, не ўнікальнае. Усяго на тэрыторыі Беларусі вядома больш за 200 месцаў, дзе былі знойдзеныя рознага часу паходжаньня, памеру і зьнешняга выгляду каменныя крыжы. Але скажу шчыра, пакуль нічога больш уражлівага за капішча бліз вёскі Бабцы на свае вочы мне пабачыць не даводзілася…Больш на: vk.com/architekture
1 каментар