Рэаліі і перспектывы фолк-музыкі: погляд СЭТ

Апублікавана 30 кастрычніка 2014, 17:51 у Інтэрв'ю

Працяг цыклу артыкулаў на тэму рэалій і перспектываў разьвіцьця фолк-музыкі (частка І, частка ІІ, частка ІІІ) нават для мяне самой стаў вельмі прыемным сюрпрызам. Справа ў тым, што па выхадзе апошняй часткі фолк-музычнай дасьледчай эпапеі да мяне зьвярнуліся ад імя СЭТ — рэспубліканскай моладзевай грамадскай арганізацыі «Студэнцкае этнаграфічнае таварыства». Яны заўважылі грунтоўныя матэрыялы пра будучыню фолк-музыкі і зацікавіліся маімі публікацыямі і далейшым супрацоўніцтвам.

Адна з асноўных задач студэнцкага этнаграфічнага таварыства — рэактуалізацыя традыцыйнага мастацтва, у тым ліку «ажыўленьне» фолку ва ўмовах сучаснасьці. Увогуле, СЭТ займаюцца этнаграфіяй, ладзяць фальклорныя экспедыцыі, у іх нават ёсьць свой архіў аўтэнтыкі. СЭТ акрэдытаваныя пры ЮНЭСКА як арганізацыя-эксперт па нематэрыяльнай культурнай спадчыне. І натуральна, сярод сябраў СЭТ ёсьць музыкі рознага кшталту, якія вырашылі таксама выказаць сваю пазіцыю па пытаньнях, зьвязаных з будучыняй фолк-музыкі.

Такім чынам, сёньня, шаноўнае спадарства, я прапаную Вам асобны ў маёй серыі матэрыял з прыцягненьнем этнаграфічна-экспертнай пазіцыі і прэзентацыяй грунтоўнай, не аматарскай, інфармацыі і кропкі погляду.

Нагадваю, што ў папярэдніх артыкулах я цікавілася меркаваньнямі разнастайных музыкаў, якія маюць непасрэднае дачыненьне да стварэньня праектаў, у якіх гучаць як традыцыйныя фолк-мелодыі, так і кампазіцыі, дзе народная музыка пасьпяхова інтэгруецца ў іншыя напрамкі і стылі, наконт наступных пытаньняў:

Як Вы ставіцеся да ўзьнікненьня такіх музычных стыляў, як фолк-метал, дарк-фолк, электрык-фолк, фолк-панк, неафолк?.. Асабіста Вы распачыналі творчы шлях зь якіх-небудзь іншых стыляў, толькі потым дадаючы ў сваю музыку элементы фолку, ці, наадварот, пачаўшы з народнай музыкі, перайшлі на іншыя напрамкі? На Ваш погляд, якія зьмены будуць адбывацца з фолк-музыкай у далейшым? Ці ня зьнікне наогул у выніку аўтэнтычны фальклор у чыстым выглядзе?

Яўген Барышнікаў — сябра Рады СЭТ, спецыяліст па беларускай дудзе, бард (пад імем Evgen), дудар

Па-першае, любая моцная традыцыя — гэта найперш сутнасьць, зьмест, стрыжань, глеба пад нагамі. Яна можа спараджаць бясконцую колькасьць формаў, праяваў, інтэрпрэтацый. Тыя могуць розьніцца якасьцю, узроўнем адказнасьці інтэрпрэтатараў і г.д., але ва ўсякім разе, чым такіх праяваў больш — тым, значыць, больш багатая і жыцьцядайная ёсьць глеба. І з гэткай відалі, розныя жанры сучаснай музыкі з выкарыстаньнем традыцыйных элементаў толькі падцьвярджаюць жывучасьць традыцый, зь якіх яны сілкуюцца. У рэшце рэшт, увесь рок-н-рол, а за ім і метал, вырасьлі ў свой час зь еўрапейскіх народных песень і мелодыкі (а не, скажам, з прафесійнай прыдворнай музыкі). Дый фолкам можна назваць хоць Боба Дылана, хоць СашБаша, хоць Варга нашага Вікернеса. Бо кожны па-свойму сілкаваўся з народнага. Адзінае, чаго трэба пазьбягаць — падмены сваімі інтэрпртацыямі першаснай зьявы. На жаль, на гэткі “нарцысізм” шмат хто пакутуе, “любячы сябе ў фальклоры, а не фальклор у сабе”.

Што да “аўтэнтычнага” — то гэта даўно ўжо слова-паразіт у каля-фолкавых тусоўках. Сэнс яго падменены голым маркетынгам. Калі казаць карэктна, аўтэнтычнасьць (сапраўднасьць) выключае падзел на гледачоў і выканаўцаў. Тут ідзецца пра носьбітаў традыцыі, якія традыцыяй гэтай жывуць, а не «займаюцца». Пры тым жывуць ня толькі мілымі песьнямі, танцамі ці вышыванкамі, але і цяжкой працай, пэўным сямейным ладам, календарным цыклам, побытам і, натуральна, адмысловым сьветацямам, якія ўрэшце і спараджаюць мастацкія формы. Адпаведна, “аўтэнтычны фальклор” сапраўды памірае са зьнікненьнем гэтых складнікаў.

Але я, бадай, не згаджуся з тымі, хто сьцвярджае хуткую сьмерць “аўтэнтычнага фальклору”. Ёсьць шанцы. Думка крамольная і патрабуе разгорнутага тлумачэньня. Калі каротка, то мы сапраўды назіраем зьмену асяродку. Але жыць традыцыяй нішто не забараняе і ў новых варунках. Гэта ня значыць хадзіць у лапцях ці насіць “такі старадаўні элемент беларускага строю як каўтун”. Гэта нават ня значыць шлёпаць сабе на труселя кічовы арнамент з кніжкі з каляровымі карцінкамі. Рабіць так — азначае падмяняць зьмест пустой формай. Традыцыя — штука гнуткая і таму халерна жывучая. Яна трансфармуецца, адаптуецца, знаходзіць новыя формы, калі захаваны яе зьмест. І адзіны шлях тут — ня проста карыстацца з гэтага бяздоннага калодзежу, ня проста вывучаць традыцыю праз лупу дасьледчыка. Але пераймаць, прапускаць яе празь сябе, упітваць, набрыняць, стаць яе часткай. Не напаказ, а найперш для ўнутранага адчуваньня. Комплексна, усеабдымна. Каб не было патрэбы баяцца зьмяшэньня зь іншымі культурамі, даказваць камусьці адметнасьці ці шукаць выратаваньня кволай ідэнтычнасьці праз вопратку. Так, складана. Але калі гэта зрабіць адказна і самааддана, рана ці позна традыцыя знойдзе праяву і выйсьце. Прарасьце, вырвецца, працягнецца. У нас. Праз нас.

Падобным чынам мы зь сябрамі спрабуем рабіць у Студэнцкім Этнаграфічным Таварыстве. Гэткімі ж прынцыпамі я стараюся кіравацца ў сваёй творчасьці.

Дар'я Зуева — сябра СЭТ, былая вакалістка гурта «GUDA», вакалістка гурта «MIAREŽA», кіраўнік гурта аўтэнтычнага сьпеву «Рутвіца», скрыпачка капэлі «На таку» (традыцыйная танцавальная музыка)

Калі гэта добра зроблена і арганічна гучыць, то гэта, безумоўна, мае права на існаваньне. Таму што ўсё гэта творчасьць. Хоць яна, вядома, і мае крыху паразітычны характар. Я думаю, што такія эксперыменты могуць дазволіць сабе людзі, якія з павагай ставяцца да аўтэнтыкі. Якія шмат яе слухалі й адчуваюць яе фактуру й вымярэньні. Але часьцей за ўсё бывае так: чым глыбей чалавек «залазіць» у аўтэнтыку, тым меней яму хочацца парушаць яе правілы.

Цяпер у мяне яшчэ йдзе этап станаўленьня. Я шмат слухаю й сьпяваю менавіта аўтэнтыку. Займаюся гэтым ужо шэсьць год; нават сьпявала ў гурце, які робіць перапрацоўкі, але патрэба самастойна перапрацоўваць, ці нават проста: адаптаваць, пачала зьяўляцца толькі цяпер, праз тое што чыстую аўтэнтыку цяжка ўспрымаць непадрыхтаванаму вуху. Хочацца падрыхтаваць людзей да ўспрыманьня й пры гэтым не парушыць фактуру. Я б рабіла гэта менш жорстка, захоўваючы стрыжань, не прыцягваючы электрычнасьць.

Мяркую, што тут ё два сцэнары разьвіцьця:

1. Разьвіцьцё зламанага, заглушанага, жорсткага накірунку. У гэтым выпадку людзей нават не зацікавіць, як гучыць сапраўдная аўтэнтыка. Яны ніколі ня будуць спецыяльна яе шукаць і слухаць.
2. Разьвіцьцё адаптаванага, максымальна набліжанага да аўтэнтыкі накірунку. У гэтым выпадку ёсьць надзея на тое, што камусьці будзе цікава паслухаць «сапраўдны» гук.

Але гэта ўсё толькі мае разважаньні. Дзеля таго, каб цяпер падтрымліваць аўтэнтыку, варта проста пачынаць канцэрты з аўтэнтычнага гучаньня: уключаць бабульку і тлумачыць, што сёньня вы пачуеце перапрацоўку гэтай песьні. Ці запрашаць сучасныя сьпеўныя гурты. Каб у чалавека фарміравалася разуменьне, што такое аўтэнтычны фальклор.

Аўтэнтычны фальклор у чыстым выглядзе зьнікне, як толькі памрэ апошні яго носьбіт. Яго, вядома, будуць падтрымліваць у вузкіх колах, але ён ніколі ня стане папулярнай зьявай.

Барыс Шчука — сябра СЭТ, удзельнік экспедыцыйна-архіўнай працы, былы ўдзельнік метал-гуртоў

З прапанаванага сьпісу магу каментаваць хіба фольк-метал, бо з астатнімі стылямі не знаёмы. Стаўлюся хутчэй адмоўна да яго як да зьявы.

Галоўны недахоп у тым, што «фолькавым складнікам» у гэткай творчасьці найчасьцей зьяўляецца не сама народная музыка, а нейкія зьнешнія атрыбуты «народнасьці». Народныя інструменты, мова і тэматыка тэкстаў, строі выканаўцаў, псеўданародная весялосьць… Сама этнічная музыка пры гэтым найчасьцей не гучыць. Ані ў мелодыях-гармоніях, ані ў аранжыроўках. Аўтэнтыка не вывучаецца і не задзейнічаецца. То бок, выканаўцы не зьяўляюцца чымсьці, а робяць выгляд. Пры гэтым у аўдыторыі, не знаёмай з аўтэнтыкай, складваецца скажонае або цалкам нявернае ўяўленьне этнічнай музыкі. Магчыма, нешта падобнае адбываецца і ў іншых стылях. На гэтым тле добра глядзяцца музыкі, якія прызнаюць, што граюць звыклы метал (рок, іншае…), але проста з гучаньнем народных інструментаў.

У Disgod мы стваралі метал безь якога-кольвек фольку. Калі ж аднойчы я пачуў беларускую аўтэнтыку, то знайшоў у ёй нешта ад… Vader ды Mayhem! Ужо пасьля задумваўся, як можна зрабіць метал больш «тутэйшым». Падаецца, варта было б ажывіць у металічных рыфах менавіта тыя мелодыі, лады, рытмічныя малюнкі, што ёсьць у этнамузыцы. Але не абвешваючыся пры гэтым кашулямі, футравымі, ботамі ды дудкамі. То бок, этнізаваць метал знутры, у ісьце, а ня звонку. Прыкладна як Gods Tower месцамі ўжывалі барочныя мелодыі. Усё ж так сталася, што я далей займаўся не металам, але проста сьпевамі.

Зрэшты, калі паглядзець шырока, то вясковы фольк ― гэта адзін зь відаў традыцыйнай музыкі ўвогуле. У традыцыйнай музыкі ёсьць свае прынцыпы ― я ня буду тут іх тлумачыць, у двух словах не раскрыеш. Але насьмелюся сьцьвярджаць, што, па-першае, метал увогуле ― гэта нешта прынцыпова блізкае да традыцыі, прычым да рэлігійна-абрадавай часткі; па-другое, «чысты» метал, такі, як Slayer, Darkthrone, Morbid Angel, Immortal ― гэта нешта больш традыцыйнае за фольк-метал. Справа тычыцца і ўжыванай у гэтай музыцы філасофіі прыгожага, і ролі асобы аўтара, і прынцыпаў стварэньня мелодый, і іншага, іншага… У межах невялікага каментара ― не раскрыеш. Карацей, каб метал быў традыцыйнай музыкай, не абавязкова нават прыплятаць да яго фольк.

Аўтэнтычны фольк, безумоўна, зьнікне зь вёскі з адміраньнем пакаленьняў, што жылі сельскай абшчынай. Існаваць ён будзе, як ужо да мяне казалі, толькі ў вузкіх колах адмыслоўцаў і аматараў. Магчыма, як субкультура. Абавязкова ― як элемент прапаганды. Але не як нешта вялікае і жывое. Гэта ня страшна, гэта натуральна, бо зьмяняецца тэхналагічны ўклад.

Горш, калі ня будзе традыцыйнай музыкі ўвогуле, у любых формах. А яе якраз і ня будзе, калі мы цалкам пяройдзем да грамадства спажываньня. У сілу асаблівасьцяў апошняга ў ім ня можа быць доўгатэрміновых праяваў жывой культуры ўвогуле. Гэта грамадства моды.

Калі ж адбудзецца нейкі пераход да «новаіндустрыяльнага» ладу ― адраджэньне навуковай, філасофскай і тэхнічнай думкі, ― дык гэта будзе суправаджацца і зьяўленьнем актуальных формаў традыцыйнай музыкі. Магчыма, у тым ліку прынцыпова новых металічных накірункаў.

Юлія Ліцьвінава — сябра Рады СЭТ, спецыяліст па традыцыйным тэкстылі, удзельніца гурта аўтэнтычнага сьпеву «Мярэжа», былая ўдзельніца гурта «Горынь», удзельніца эксперыментальных музычных праектаў

Да ўзьнікненьня пералічаных стыляў у сучаснай музыцы стаўлюся з разуменьнем. Асабіста я не захапляюся такой музыкай, але, калі яна ёсьць, значыць ёсьць і слухачы. Думаю, гэтыя стылі маюць права на існаваньне. Свой творчы шлях я пачынала з царкоўных сьпеваў, потым удзельнічала ў фольк-гурце «Тутэйшая шляхта», паралельна спасьцігала народную манеру сьпеваў, і зараз сьпяваю толькі чысты фольк. На маю думку, фольк-музыка будзе разьвівацца, да яе ўсё больш і больш расьце цікавасьць. І я ўпэўненая, што фальклор у чыстым выглядзе ня зьнікне.

У фальклоры ўжо даўно сказана пра розныя душэўныя асьпекты чалавечага жыцьця, складанасьць чалавечых стасункаў і інш. Прычым сказана/апета проста, ёміста і адначасова глыбока, адшліфавана стагодзьдзямі.На ўсё ё свая песьня, народжаная на сваёй зямлі, са сваімі рытмамі, мелодыяй, вобразамі.Творца, які ўвесь час у пошуку, абавязкова зьвяртаецца да народнай творчасьці, мудрасьці, як да крыніцы натхненьня і спасьціжэньня сябе. Таму цікавасьць да фольку заўсёды будзе актуальнай, як і ня зьнікне чысты фальклор, пакуль мы ёсьць як народ.

Насьця Quende